Η κρίση στην Ευρωπαϊκή Ένωση

Ημερομηνία δημοσίευσης: 21/11/2010 "ΑΥΓΗ"
ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΣΤΑΘΑΚΗ*

Η οικονομική και νομισματική ενοποίηση της Ε.Ε. όπως έγινε το 2000 με την εισαγωγή του ευρώ, είχε τέσσερεις βασικούς πυλώνες:

1. Ο “συντονισμός της δημοσιονομικής πολιτικής” από τα κράτη μέλη, δηλαδή το Σύμφωνο Σταθερότητας (και Ανάπτυξης), το οποίο ουσιαστικά ενθάρρυνε τα κράτη μέλη να κρατήσουν χαμηλά το έλλειμμα του προϋπολογισμού (μέχρι 3% του ΑΕΠ), και οι μισές χώρες που είχαν δημόσιο χρέος υψηλότερο από το 60% που προέβλεπε το Μάαστριχτ, και τελικά εντάχθηκαν στο ευρώ, καλούντο να το αποκλιμακώσουν σταδιακά.

2. Η τήρηση των “κανόνων του ανταγωνισμού”·με άλλα λόγια απαγορεύονταν οι εθνικές επιδοτήσεις στη βιομηχανία, το εμπόριο, τον τουρισμό, τις μεταφορές, τις τράπεζες, κ.ο.κ.

3. Η ιδέα της Λισσαβώνας, ότι δεν πρόκειται να υπάρξει “βοήθεια– διάσωση” για κράτος μέλος το οποίο αποτυγχάνει στα δημόσια οικονομικά του, και δεν βρίσκει να δανειστεί στις ελεύθερες αγορές.

Η “Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα” είχε δομηθεί γύρω από την ιδέα της άσκησης της νομισματικής πολιτικής που θα προστάτευε την ευρωπαϊκή οικονομία αποκλειστικά έναντι του πληθωρισμού και αποκλειόταν να δράσει ως “δανειστής της ύστατης στιγμής” για τα κράτη μέλη ή συνολικά για την Ευρώπη.

Αυτή η “αρχιτεκτονική”, φιλόδοξα θεωρούσε τότε, ότι αρκούσε για να στηρίξει το κοινό νόμισμα. Μόνο που απέφευγε κάποια καίρια και κοινότοπα θέματα. Μπορεί να υπάρξει κοινό νόμισμα χωρίς κανονική κεντρική τράπεζα, (σαν αυτήν δηλαδή που έχουν οι ΗΠΑ, η Ιαπωνία, η Κίνα) ή μπορεί να λειτουργήσει το κοινό νόμισμα χωρίς ευρωπαϊκό προϋπολογισμό (όπως αυτόν που έχουν οι ΗΠΑ, η Ιαπωνία, η Κίνα); Η Ε.Ε. επέμενε τότε να θεωρεί ότι θα πρωτοτυπούσε και ότι, όντως, αρκούσαν οι πυλώνες που αναφέραμε για να λειτουργήσει το κοινό νόμισμα.

Αυτού του είδους η “αρχιτεκτονική” της Ε.Ε. και η υπέρμετρη πεποίθηση ότι οι ρυθμίσεις αυτές αρκούσαν, από τη στιγμή που εκδηλώθηκε η παγκόσμια οικονομική κρίση -από τα μέσα του 2008- βρέθηκε εκτεθειμένη.Τελικά τα γεγονότα και οι εξελίξεις ξεπέρασαν αυτήν την εκδοχή της διαχείρισης κρίσης.

Στη διάρκεια του 2009 και του 2010 κανένας από τους τέσσερεις αυτούς πυλώνες της νομισματικής και οικονομικής ενοποίησης δεν τηρήθηκε, και δεν τηρείται.

Στο πρώτο θέμα, στα δημοσιονομικά ελλείμματα, οι περισσότερες χώρες αύξησαν το έλλειμμα τους σε 8-13% του ΑΕΠ το 2009, αρκετές θα το συντηρήσουν και το 2010, προκειμένου να αντιμετωπίσουν τον κύνδυνο κλιμάκωσης της ύφεσης.

Στο δεύτερο θέμα, στον πυλώνα του ανταγωνισμού, τα εθνικά προγράμματα αντιμετώπισης της κρίσης επιεκεντρώθηκαν στην προστασία των βιομηχανιών, κυρίως της αυτοκινητοβιομηχανίας. Ουσιαστικά δόθηκε πράσινο φως από την Ε.Ε. στην προσφορά εθνικών επιδοτήσεων, προκειμένου να διατηρηθεί η απασχόληση και να αποφευχθούν τα χειρότερα.

Στο τρίτο και βασικό θέμα του πακέτου “διάσωσης”, ενώ οι χώρες της Ανατολικής Ευρώπης το 2008 “δεν διασώθηκαν", -σε μια πρωτοφανή επίδειξη έλλειψης “κοινοτικής αλληλεγγύης”-, η Ελλάδα “σώθηκε” το 2010 με ένα πακέτο 110 δισ., η Ιρλανδία θα σωθεί με ένα πακέτο λίγο μεγαλύτερο, -εάν προσφύγει φυσικά, και όλοι ελπίζουν να μην προσφύγει η Ισπανία το 2011, διότι τα 750 δισ. ευρώ πιθανόν να μην φθάσουν.

Τέλος στο τέταρτο θέμα, όχι μόνο η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα αγοράζει αφειδώς ελληνικά και ιρλανδικά ομόλογογα, από τη δευτερογενή αγορά, - για την ακρίβεια μπορεί να έχει αγοράσει και το μισό ελληνικό χρέος, αυτό που κατείχαν οι ευρωπαϊκές τράπεζες, και συνεχίζει να αντιστέκεται στην ιδέα έκδοσης ευρωμολόγων, εντούτοις, τελικά, μετά βεβαιότητας, θα γίνει πρωτεργάτης στην αναδιάρθρωση των χρεών των κρατών μελών, και αυτό θα γίνει και στην ελληνική περίπτωση σε ένα χρόνο από τώρα.

Τι σημαίνουν όλα αυτά. Γιατί κανένας από τους πυλώνες της αρχιτεκτονικής του ευρώ δεν διεσώθη; Γιατί καμία πολιτική δεν αποδείχθηκε ανθεκτική στην κρίση; Γιατί είναι τελικά τόσο εύθραστοι οι μηχανισμοί και η αρχιτεκτονική της οικονομικής πολιτικής της Ε.Ε.;

Η ακύρωση των πυλώνων της Ε.Ε. μέσα στην κρίση, σημαίνει ότι η νομισματική και οικονομική ενοποίηση έγινε με ατελή τρόπο 10 χρόνια πριν. Ότι η αρχιτεκτονική του ευρώ, μπορεί να είναι λειτουργική σε περίοδο οικονομικής ανόδου, -τότε όλες οι αρχιτεκτονικές είναι λειτουργικές-, αλλά είναι καταστροφική σε περίοδο κρίσης και, κυρίως, δεν είχε στο εσωτερικό της εκείνα τα εργαλεία και τους θεσμούς με τους οποίους θα μπορούσε να αντιδράσει έγκαιρα και αποτελεσματικά. Η αδυναμία αυτή οδήγησε στην επιλογή του ΔΝΤ, ενός αχρηστευμένου από τα λάθη του διεθνούς οργανισμού. Ας το παραδεχτούμε. Το πρόβλημα είναι η ίδια η αρχιτεκτονική. Πρόκειται για μια αρχιτεκτονική που εκπορεύεται από ένα προβληματικό οικονομικό δόγμα, με απόλυτη εμμονή στις αγορές και δαιμονοποίηση του κράτους. Ας το επαναλάβουμε σε όλους τους τόνους. Η Ευρωπαϊκή ενοποίηση αξίζει μια καλύτερη πορεία, χρειάζεται τώρα ριζική αλλαγή πορείας.



* Ο Γ. Σταθάκης διδάσκει Πολιτική Οικονομία στο Πανεπιστήμιο Κρήτης